مسجد، اسم مکان و در لغت به معنای جای سجده و عبادت می باشد[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته می‌گردد که منزلت عبادت و خضوع و خشوع میباشد. هر یک سری کلمه مسجد در خصوص چهار دیواری خاصی به عمل می‌رود که برای عبادت تاسیس شده است، البته در اسلام کلیه زمین، منزه و پاکیزه میباشد و میتواند سجده‌گاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
رسول اکرم(ص) در حدیثی بعداز بیان فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، همان جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد است».
کلمه و واژه مسجد، با صیغه‌های متفاوت 29 بار در قرآن به عمل رفته و در بیشتر مفاد، مراد مسجد الحرام میباشد که به عنوان اولیه مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت مردم تاسیس شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُبارَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«نخستین خانه‌ای که برای مردم قرار داده گردیده است، خانه‌ای میباشد در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان میباشد».
مهم‌ترین نقش مسجد، مرکزیت بخشیدن به عبادت مسلمانها میباشد. مسجد محیطی، هست که انسان چرک آلود نباید وارد آن خواهد شد و اطراف و زمین آن باید از هر گونه پلیدی محفوظ باشد.
مسجد خلال مرکزیت برای عبادت، محلی برای نماد دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و بعد، مکانی برای تعلیم و تعلّم بود.
درین نوشته، سعی در این میباشد که خلال آشنایی بیشتر با جایگاه و آداب مسجد، وظایف فرد در قبال مسجد و نقش موثر آن را در زندگی تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. ان‌شاء الله
الف) جایگاه مسجد
مسجد در فرهنگ و تمدن اهل بیت(ع) مهمان‌خانه خدا در زمین، رده نزول خیرات و برکات آسمانی، خانه دور اندیشی و عبادت، علاقه و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفو، تجلی‌گاه پردیس در زمین و تفریح‌گاه موحّدان میباشد.[4]
رسول اکرم(ص)، در اولی قدم برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه پایه‌گذاری کرد که نخستین پایگاه علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و به عنوان راس فراگیری معارف اسلامی و انسان سازی و مرکز حکومت و سیاست‌گذاری شناخته شد.
1. خانه پروردگار
پروردگار متعال می فرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز او نخوانید»؛ یعنی کلیه چیز در مساجد مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد برای خداست و مسجد باید جای تبلیغ ارزش‌های الهی باشد.
رسول معبود(ص) فرمود: «در تورات درج شده است که: خانه‌های من روی زمین، مساجد میباشند. آفرین به کسی که خود را در خانه‌اش پاکیزه کند و بعد از آن برای دیدارم به خانه‌ام بیاید. با خبر باشید بر میزبان هست که میهمان را گرامی داراست؛ آنها که در ظلمات‌های شب به مساجد میروند، بشارت باد بر آنها به روشنایی درخشان در روز قیامت».[6]
امام درست گو(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خداوند در روی زمین میباشند. هر کس پاکیزه وارد آنان خواهد شد، پروردگار او را از گناهانش پاک می‌کند و اورا در زمره زائران خودش می‌نویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده میباشد: «مساجد خانه‌های من در زمین می باشند. مساجد برای اهل آسمان نورافشانی می‌کنند؛ همانگونه که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند».[8]
2. خانه پرهیزکاران
پیامبر خدا(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، خانه هر پرهیزکار میباشد».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، خانه پرهیزکاران است و هر که مسجد خانه‌اش باشد، معبود آسایش، ادب و عبور از صراط را برای او تضمین می‌کند».[10]
3. خانه مؤمن
از پیامبر اکرم(ص) نقل گردیده است که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، خانه هر مؤمن میباشد».
4. رده پیامبران
پیامبر گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، جایگاه پیامبران میباشد».
5. برترین مکان
نبی آفریدگار(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] بهترین مکان ها مسجد میباشد و بدترین آنان بازار است».
6. دوست داستنی‌ترین مکان
امام علی(ع) فرمود: «کسی که بخواهد به مسجد وارد شود، موءدب و متانت وارد گردد؛ چون مساجد، خانه‌های خدا و محبوب‌ترین زمین‌ها نزد خداست و محبوب‌ترین فرد پیش خدا، کسی میباشد که اول از تمامی وارد مسجد و بعد از همه، از آن خارج شود».[14]
رسول اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای من بهتر از نشستن در پردیس هست؛ زیرا در فردوس خشنودی خودم مهیا می شود و در مسجد خشنودی معبود به دست میاید».[15]
و در بیان دیگری فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] دوستداشتنی‌ترین جا پیش آفریدگار مساجد، و مبغوض‌ترین زمین پیش آفریدگار بازارها میباشند».
7. ساختن مسجد
از آنجا که مساجد در اسلام جایگاه بسیار مهمی دارند، بر ساختن و تعمیر مسجد تأکید زیادی شده است. فرستاده اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] کسی که مسجد بسازد، در شرایطی که چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگ‌خواره‌ای باشد، پروردگار برای او در بهشت خانه‌ای می‌سازد».
ولی زمانی ساختن مسجد باارزش میباشد و این همگی ثواب دارد که غرض از ساخت آن، اعلای واژه توحید و تبلیغ فرهنگ وتمدن اسلام ناب و مکتب پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ اما در‌صورتی‌که مقصود غیر الهی و شیطانی باشد، نه تنها ارزش و ثوابی ندارد، بلکه تولید کننده آن مؤاخذه گردد. از این رو، معبود از اولی بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را ساخت، این چنین خیال و خاطر می‌کند:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز استارت بر اساس زهد بنا شده، سزاوارتر میباشد که در آن به نماز قیام کنی؛ چون درین مسجد اشخاصی میباشند که دوست دارا‌هستند منزه و تمیز شوند و معبود پاکیزگان را دوست دارااست».
ولی معبود به عده ای که با مقاصد دیگر مسجد ساختند، نه فقط ثوابی نمی‌دهد، بلکه با آنان به شدّت واکنش می‌کند و آنهارا منافق به شمار می آورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان کسانی‌اند که مسجدی ساختند به مراد زیان رساندن به پیامبر و مؤمنان و تقویت بی دینی و ساخت تفرقه میان مؤمنان و کمین‌گاه برای افرادی که با خدا و پیامبرش نبرد کرده بودند، و آنها عهد خیال می‌کنند که نظری جز نه نداشته‌ایم امّا پروردگار گواهی میدهد که دروغ می گویند».
سپس معبود اضافه می‌کند:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هرگز در آن مسجد نماز اقامه نکن یا هیچوقت در آن مسجد نایست».
از این آیات بر می‌آید که «مسجدسازی» می بایست مبنی بر تقوای الهی بنیان‌گذاری گردد و غرض این باشد که پروردگار در آنجا عبادت و تعالی داشته گردد و محل اجتماع عده ای باشد که علاقه دارا‌هستند به سوی پروردگار تکان کنند و خود را منزه و پاکیزه سازند و خودسازی کنند و اهداف الهی را در آنجا به انجام درآورند. و مسجد می بایست مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمانها باشد و نفع اسلام و مسلمین در آن گزینه اعتنا قرار گیرد، نه اینکه محلّ باند‌بازی و تفرقه و ضرر و زیان رساندن به مسلمانها و موجب بدبینی به خداوند باشد و در آن بی دینی و الحاد و کفر تقویت خواهد شد.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً میفرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ سلطانِآیینَ عَلى أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْکالاُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد خدا را آباد کنند، با آنکه خود شاهد کفر خویشتن‌اند؛ چه اینکه جاری ساختن آنان بی‌اجز و باطل میباشد و خود در دوزخ و جهنم جاودان‌اند».
بعد می فرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآیینَ[21](؛
«مسجدهای آفریدگار را صرفا کسی آباد می‌کند که به خدا و روز جزا ایمان داراست، نماز به پا کند، زکات دهد و جز از آفریدگار نترسد. باشد که آنها از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که مراد، عمران ظاهری نیست بلکه این واژه و کلمه بر عمران معنوی نیز دلالت داراست که همان آباد نگاه‌داشتن مساجد و حضور در آنها برای ادای نماز و کارهای سودمند میباشد؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته است: «عمارت مسجد، داخل شدن و نشستن در آن است و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و نیکو کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز قرائت و طواف در آن می باشد».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز میفرماید: «آیه مضمون وسیعی دارد و تمامی امور را دربرمیگیرد».[23] زمخشری نیز پس از نقل هر دو نظر از رسول اکرم(ص) نقل می‌کند که خدا فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، خانه‌های من در زمین میباشند و در بین آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان من قرار دارا‌هستند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی رسول خدا(ص) خطاب به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد بکوش که ثواب آن از حوزه خداوند، بهشت میباشد».
ابوذر پرسید: مساجد را چگونه آباد کنیم؟
فرستاده(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند سخن نگویید، حرف باطل و کلام غلط نزنید و خریدوفروش و داد و ستد نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، بکوش یاوه و بیهوده نگویی و اگر این تعدادی دستور را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را نکوهش و نکوهش مکن».[25]
امام راست گو(ع) از رسول اکرم(ص) نقل می‌کند که فرمود: «چون آفریدگار بلندمرتبه و بزرگ ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا روستا) در نافرمانی او زیاده‌روی کرده‌اند، ولی در بین آنها سه تن مسلمان (حقیقی وواقعی) میباشد، خطاب فرماید: «ای گناه‌کاران و کسانی که از فرمان‌های من سر برتافته‌اید! در‌صورتی‌که در میان شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر کریم ومهربان‌اند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد منرا آباد می‌گردانند، و در سحرگاهان استغفار می‌کنند، عذابم را بر شما فرود می‌آوردم».
مرحوم نوری در زیر حدیث مزبور می‌نویسد: «حدیث در‌این مضمون رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد درست است که منظور از عمران مساجد، دایر نگاه‌داشتن آنها به وسیله نماز، دعا، خیال خداوند، قرائت قرآن و جز اینهاست، نه تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی بشر نمی‌تواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی بایستی فریضه نماز را در خانه بجا آورد. از این رو، در اسلام پیشنهاد شد‌ه‌است که اتاقی را برای نماز و راز و نیاز اختصاص دهد؛ همان گونه که امروزه نمازخانه‌هایی را در ادارات، هواپیماها و .... اختصاص داده‌اند. امام صادق(ع) در نامه‌ای به شخصی به نام مسمع نوشت: «دوست دارم که یکی‌از اتاق‌های جایگاه را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در منزل خود اتاقی را که نه کوچک بود و نه بلندمرتبه، اختصاصی نمازش قرار داده بود».[28]
البته روشن می باشد که این دستور نباید موجب گردد که انسان حضور کمتری در مساجد پیدا کند. از این‌رو، بر حضور در مساجد عمومی، به خصوص مساجدی که ویژگی خاص دارا هستند، بسیار تأکید و ثواب‌های زیادی برای نماز تلاوت در در آنان گفته شده میباشد.
9. اثرها رفتن به مسجد
امام درست گو(ع) فرمود: «من مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر که به طرف مسجد قدم بردارد، پایش را بر تر و بی آبی نمی‌گذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای او تسبیح میگوید».
رسول اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر عده ای که در ظلمات شب به طرف مساجد می روند به نوری که در روز قیامت برای آن ها پیدا می گردد».[30]
در بیان دیگری فرمود: «کسی که برای شرکت در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر می‌دارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته شود و به همان اندازه درجاتش بالا رود و اگر در آن فعلا بمیرد، خدا هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار او فرآیند و انیس تنهایی او باشند و تا زمانی که برانگیخته شود، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
پیامبر اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خداوند در مقابل هر نفسی که می‌کشی، یک درجه در فردوس به تو عطا می‌کند و فرشتگان بر تو درود می‌فرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه می‌نویسند و ده گناه از تو پاک می‌کنند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت هست، مگر آنکه حدثی از او سر زند ». عرض شد: ای پیامبر خداوند! حدث چیست؟ فرمود: «غیبت کردن».[33]
11. ثواب نماز در مسجد
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد من (مسجد النبی(ص)) پیش خدا، متساوی ده هزار نماز در مساجد دیگر است، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، متساوی صد هزار رکعت میباشد».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «ثواب نماز در بیت‌المقدس، مساوی هزار رکعت نماز میباشد و نماز در مسجد اعظم (جامع)، برابر صد نماز هست و نماز در مسجد محله و فامیل ،ثواب 25 رکعت نماز را داراست و در مسجد بازار، دوازده برابر نماز میباشد و نماز در خانه، به اندازه یک نماز ثواب داراست».[35]
حضرت امام خمینی(ره) میفرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار توصیه شد‌ه‌است که نماز را در مسجد بخوانند و خوب از همه مسجدها، مسجد الحرام میباشد و آنگاه مسجد فرستاده اسلام(ص)، سپس مسجد کوفه، آنگاه مسجد بیت المقدس، سپس مسجد جامع هر شهر و سپس مسجد محله و بعد از مسجد محله، مسجد بازار میباشد».
و بعد میفرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد ندارد، مستحب میباشد و اهالی مسجد چنانچه عذری نداشته باشد، مکروه میباشد در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بی‌توجهی به مسجد
در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده میباشد که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای همسایه مسجد نیست، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «هر کس در مسجد ندای نماز را بشنود و سوای علت از آن خارج گردد، منافق میباشد، مگر اینکه قصد برگشت داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده میباشد: «مستحب می باشد انسان با کسی که در مسجد حاضر نمی‌شود، غذا نخورد و در کارها با او مشورت نکند و هم محلی او نشود و از او زن نگیرد و به او زن ندهد».[39]
و از امام راست گو(ع) نقل شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد پروردگار شکایت کردند. خدا به آنان وحی کرد: به عزت و جلالم عهدوپیمان که نمازشان را نپذیرم و عدالت آنهارا بین مردم آشکار نسازم و بخشش من به آنان نرسد و در بهشتم در جوار خویش قرارشان ندهم».[40]
ب) آداب مسجد
1. آداب ورود به مسجد
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «هر کس بخواهد وارد مسجد گردد، مودب و آرامش وارد خواهد شد؛ زیرا مساجد، خانه‌های پروردگار و محبوب‌ترین محل‌ها پیش آفریدگار میباشند».[41]
از اهل بیت(ع) اورده شده که فرموده‌اند: «خوب آن می باشد که هنگام ورود به مسجد، استارت با پای راست وارد شوی و هنگام خروج، با پای چپ خارج شوی».[42]
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «لا تَدخُلِ المَسجِدَ إلاّ بِالطَّهارَة وَ مَن دَخلَ مَسجِداً بِغَیرِ الطَّهارَِةِ فَالمَسجِدُ خَصمُهُ؛[43] وارد مسجد نشو، مگر با طهارت، و هر کس سوای آن وارد شود، مسجد دشمن او خواهد بود».
فاطمه زهرا(س) فرمود:
«پیامبر هنگامی که باطن مسجد می شد، چنین می‌فرمود: «بِسم اللهِ، اللَّهُم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاغفِر ذُنُوبی وَ افتَح أبوابَ رَحمَتِک؛ به نام آفریدگار، خدایا! بر محمد و آلش درود بفرست، و گناهانم را ببخش و درهای بخشش خود را برایم باز کن».[44]
2. آداب حضور در مسجد
امام راست گو(ع) فرمود: «هر گاه باطن مسجد شدی، حمد و تشکر معبود بگو و بر رسول صلوات بفرست».[45] نبی اکرم(ص) فرمود: «مساجد را گذرگاه قرار ندهید، مگر اینکه دو رکعت در آن نماز بخوانید».[46] امیرمؤمنان(ع) فرمود: «سنت این است که هنگامی در مسجد می‌نشینی، رو به قبله باشی».[47] نبی پروردگار(ص) فرمود: «ای اباذر! هر نشستی در مسجد بیهوده هست، مگر نماز قرائت یا ذکر گفتن، پی‌علم بودن و سؤال علمی کردن».[48]
در بیان دیگری از آن حضرت آمده است: «اِنَّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآنِ؛[49] همانا مساجد برای قرآن بنا گذارده شده‌اند».
طبق این بیان، مساجد مکانی برای شناخت، شناساندن و یادگرفتن قرآن و حقایق آن و اجرای اپلیکیشن‌ها و دستورهای آن بایستی باشد؛ چنان که در بعدازظهر رسول اکرم(ص) و امامان(ع) چنین بود.
بنابراین بایستی مساجد را عملاً تکریم و احترام آنهارا مراقبت کنیم و در‌حد توان از آنان بهره برگیریم و از آنچه در شأن مساجد و خانه‌های معبود نیست، بپرهیزیم.
در حدیثی از امام راست گو(ع) آمده می باشد: «إنّما اُمِرْنا بِتَتبارکِ المَساجدِ لأنّها بُیوُتُ اللهِ فِی الأرض؛[50] ما مأمور به بزرگداشت مساجد شده‌ایم؛ زیرا مساجد، خانه‌های پروردگار در روی زمین به شمار می‌آیند».
در جای دیگر فرمود: هر کس مسجد را گرامی و از افکندن آب دهان و بینی در آن دوری کند، در روز قیامت در حالی به لقای الهی نائل گردد که ذوق زده میباشد و نامه اعمالش به دست راستش داده می‌گردد».[51]
3. کارهای ناروا در مسجد
امام راست گو(ع) فرمود: «جَنِّبُوا مَساجِدَکُم الشِّراءَ وَالبَیْعَ»؛[52] مساجد خود را از داد و ستد بدور نگهدارید».
رسول اکرم(ص) فرمود: «ورود به مسجد برای افراد جُنب و حایض، جایز نیست».[53]
در بیان دیگری فرمود: «حرف ناروا در مسجد، حسنات را می‌خورد؛ آن گونه که گاو و گوسفندان علف‌ها را می خورند».[54]
و فرمود: «مَن نامَ فِی المَسجدِ بِغَیرِ عُذرٍ إبتَلاهُ اللهُ بَلاءً لازَوالَ لَهُ؛[55] هر که سوای عذر در مسجد بخوابد، خدا اورا به بلایی گرفتار می‌کند که از بین رفتنی نیست».
آرزو‌میباشد با منفعت‌گیری هر چه بیشتر از دستورهای گران بها مکتب اهل بیت(ع)، روز آپدیت شاهد پررونق‌تر شدن مساجد باشیم. ان‌شاء الله
مسجد، اسم مکان و در لغت به معنای جای سجده و عبادت می باشد[1] و در اصطلاح، به مکانی گفته می‌گردد که منزلت عبادت و خضوع و خشوع میباشد. هر یک سری کلمه مسجد در خصوص چهار دیواری خاصی به عمل می‌رود که برای عبادت تاسیس شده است، البته در اسلام کلیه زمین، منزه و پاکیزه میباشد و میتواند سجده‌گاه و مسجد مؤمن قرار گیرد.
رسول اکرم(ص) در حدیثی بعداز بیان فضیلت مسجد الحرام و مسجد الأقصی، به ابوذر فرمود: «حیثما ادرکتک الصلاة فصلِّ و الأرض لک مسجد؛[2] هر جا وقت نماز رسید، همان جا نماز بخوان که سرتاسر زمین برای تو مسجد است».
کلمه و واژه مسجد، با صیغه‌های متفاوت 29 بار در قرآن به عمل رفته و در بیشتر مفاد، مراد مسجد الحرام میباشد که به عنوان اولیه مسجد روی زمین شناخته و برای عبادت مردم تاسیس شده است:
) إِنّ أَوّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلّذی بِبَکّةَ مُبارَکًا وَ هُدًى لِلْعالَمینَ(؛[3]
«نخستین خانه‌ای که برای مردم قرار داده گردیده است، خانه‌ای میباشد در مکه که مایه برکت و هدایت برای جهانیان میباشد».
مهم‌ترین نقش مسجد، مرکزیت بخشیدن به عبادت مسلمانها میباشد. مسجد محیطی، هست که انسان چرک آلود نباید وارد آن خواهد شد و اطراف و زمین آن باید از هر گونه پلیدی محفوظ باشد.
مسجد خلال مرکزیت برای عبادت، محلی برای نماد دادن اتحاد و هماهنگی امّت و تمسّک جمعی به «حبل الله» برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی، مرکزی برای حکومت و بعد، مکانی برای تعلیم و تعلّم بود.
درین نوشته، سعی در این میباشد که خلال آشنایی بیشتر با جایگاه و آداب مسجد، وظایف فرد در قبال مسجد و نقش موثر آن را در زندگی تبیین کنیم و گامی برای رونق بیشتر مساجد برداریم. ان‌شاء الله
الف) جایگاه مسجد
مسجد در فرهنگ و تمدن اهل بیت(ع) مهمان‌خانه خدا در زمین، رده نزول خیرات و برکات آسمانی، خانه دور اندیشی و عبادت، علاقه و محبت، صفا و صمیمیت، ایثار و عفو، تجلی‌گاه پردیس در زمین و تفریح‌گاه موحّدان میباشد.[4]
رسول اکرم(ص)، در اولی قدم برای تشکیل حکومت اسلامی، مسجد النبی را در مدینه پایه‌گذاری کرد که نخستین پایگاه علمی، سیاسی، اجتماعی و حکومتی اسلام به شمار آمد و به عنوان راس فراگیری معارف اسلامی و انسان سازی و مرکز حکومت و سیاست‌گذاری شناخته شد.
1. خانه پروردگار
پروردگار متعال می فرماید:
)وَ أَنّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أَحَدًا([5]؛
«مساجد برای خداست. پس احدی را جز او نخوانید»؛ یعنی کلیه چیز در مساجد مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد برای خداست و مسجد باید جای تبلیغ ارزش‌های الهی باشد.
رسول معبود(ص) فرمود: «در تورات درج شده است که: خانه‌های من روی زمین، مساجد میباشند. آفرین به کسی که خود را در خانه‌اش پاکیزه کند و بعد از آن برای دیدارم به خانه‌ام بیاید. با خبر باشید بر میزبان هست که میهمان را گرامی داراست؛ آنها که در ظلمات‌های شب به مساجد میروند، بشارت باد بر آنها به روشنایی درخشان در روز قیامت».[6]
امام درست گو(ع) فرمود: «بر شما باد به رفتن به مساجد؛ زیرا مساجد، خانه‌های خداوند در روی زمین میباشند. هر کس پاکیزه وارد آنان خواهد شد، پروردگار او را از گناهانش پاک می‌کند و اورا در زمره زائران خودش می‌نویسد. پس در مساجد بسیار نماز و دعا بخوانید.[7]
در حدیث قدسی آمده میباشد: «مساجد خانه‌های من در زمین می باشند. مساجد برای اهل آسمان نورافشانی می‌کنند؛ همانگونه که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند».[8]
2. خانه پرهیزکاران
پیامبر خدا(ص) فرمود: «المَسجِد بَیتُ کُلِّ تَقیٍ؛[9]
«مسجد، خانه هر پرهیزکار میباشد».
در حدیث دیگر فرمود:
«مساجد، خانه پرهیزکاران است و هر که مسجد خانه‌اش باشد، معبود آسایش، ادب و عبور از صراط را برای او تضمین می‌کند».[10]
3. خانه مؤمن
از پیامبر اکرم(ص) نقل گردیده است که فرمود: «المَسجِدُ بَیتُ کُلِّ مُؤمِنٍ؛[11] مسجد، خانه هر مؤمن میباشد».
4. رده پیامبران
پیامبر گرامی(ص) فرمود: «المَساجِدُ مَجالسُ الأنبیاءِ؛[12] مساجد، جایگاه پیامبران میباشد».
5. برترین مکان
نبی آفریدگار(ص) فرمود: «خَیرُ البِقاعِ المَسجِدُ وَ شَرُّ البِقاعِ الأسواقُ؛[13] بهترین مکان ها مسجد میباشد و بدترین آنان بازار است».
6. دوست داستنی‌ترین مکان
امام علی(ع) فرمود: «کسی که بخواهد به مسجد وارد شود، موءدب و متانت وارد گردد؛ چون مساجد، خانه‌های خدا و محبوب‌ترین زمین‌ها نزد خداست و محبوب‌ترین فرد پیش خدا، کسی میباشد که اول از تمامی وارد مسجد و بعد از همه، از آن خارج شود».[14]
رسول اکرم(ص) فرمود: «نشستن در مسجد برای من بهتر از نشستن در پردیس هست؛ زیرا در فردوس خشنودی خودم مهیا می شود و در مسجد خشنودی معبود به دست میاید».[15]
و در بیان دیگری فرمود: «أَحبُّ البِلاد اِلَی اللهِ مَساجِدُها وَ أبغَضُ البِلادِ إِلَی اللهِ اَسواقُها؛[16] دوستداشتنی‌ترین جا پیش آفریدگار مساجد، و مبغوض‌ترین زمین پیش آفریدگار بازارها میباشند».
7. ساختن مسجد
از آنجا که مساجد در اسلام جایگاه بسیار مهمی دارند، بر ساختن و تعمیر مسجد تأکید زیادی شده است. فرستاده اکرم(ص) فرمود: «مَن بَنی مَسجِداً وَلَو مَفحَصَ قَطاةٍ بَنَی اللهُ لَهُ بَیتاً فی الجَنَّةِ؛[17] کسی که مسجد بسازد، در شرایطی که چه به اندازه خوابگاه مرغ سنگ‌خواره‌ای باشد، پروردگار برای او در بهشت خانه‌ای می‌سازد».
ولی زمانی ساختن مسجد باارزش میباشد و این همگی ثواب دارد که غرض از ساخت آن، اعلای واژه توحید و تبلیغ فرهنگ وتمدن اسلام ناب و مکتب پیامبران و امامان معصوم(ع) باشد؛ اما در‌صورتی‌که مقصود غیر الهی و شیطانی باشد، نه تنها ارزش و ثوابی ندارد، بلکه تولید کننده آن مؤاخذه گردد. از این رو، معبود از اولی بانی مسجد در اسلام که مسجد قبا را ساخت، این چنین خیال و خاطر می‌کند:
)لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التّقْوى مِنْ أَوّلِ یَوْمٍ أَحَقّ أَنْ تَقُومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یُحِبّونَ أَنْ یَتَطَهّرُوا وَ اللّهُ یُحِبّ الْمُطّهِّرینَ(؛[18]
«مسجدی که از روز استارت بر اساس زهد بنا شده، سزاوارتر میباشد که در آن به نماز قیام کنی؛ چون درین مسجد اشخاصی میباشند که دوست دارا‌هستند منزه و تمیز شوند و معبود پاکیزگان را دوست دارااست».
ولی معبود به عده ای که با مقاصد دیگر مسجد ساختند، نه فقط ثوابی نمی‌دهد، بلکه با آنان به شدّت واکنش می‌کند و آنهارا منافق به شمار می آورد:
)وَ الّذینَ اتّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْریقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصادًا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنّ إِنْ أَرَدْنا إِلاّ الْحُسْنى وَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنّهُمْ لَکاذِبُونَ( [19]؛
«منافقان کسانی‌اند که مسجدی ساختند به مراد زیان رساندن به پیامبر و مؤمنان و تقویت بی دینی و ساخت تفرقه میان مؤمنان و کمین‌گاه برای افرادی که با خدا و پیامبرش نبرد کرده بودند، و آنها عهد خیال می‌کنند که نظری جز نه نداشته‌ایم امّا پروردگار گواهی میدهد که دروغ می گویند».
سپس معبود اضافه می‌کند:
) لا تَقُمْ فیهِ أبداً(؛
«هرگز در آن مسجد نماز اقامه نکن یا هیچوقت در آن مسجد نایست».
از این آیات بر می‌آید که «مسجدسازی» می بایست مبنی بر تقوای الهی بنیان‌گذاری گردد و غرض این باشد که پروردگار در آنجا عبادت و تعالی داشته گردد و محل اجتماع عده ای باشد که علاقه دارا‌هستند به سوی پروردگار تکان کنند و خود را منزه و پاکیزه سازند و خودسازی کنند و اهداف الهی را در آنجا به انجام درآورند. و مسجد می بایست مرکزی برای اجتماع و اتحاد مسلمانها باشد و نفع اسلام و مسلمین در آن گزینه اعتنا قرار گیرد، نه اینکه محلّ باند‌بازی و تفرقه و ضرر و زیان رساندن به مسلمانها و موجب بدبینی به خداوند باشد و در آن بی دینی و الحاد و کفر تقویت خواهد شد.
در آیه دیگر، قرآن صریحاً میفرماید:
)ما کانَ لِلْمُشْرِکینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَساجِدَ اللّهِ سلطانِآیینَ عَلى أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ آدرس مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْکالاُهُمْ وَ فِی النّارِ هُمْ خالِدُونَ([20]؛
«مشرکان را نرسد که مساجد خدا را آباد کنند، با آنکه خود شاهد کفر خویشتن‌اند؛ چه اینکه جاری ساختن آنان بی‌اجز و باطل میباشد و خود در دوزخ و جهنم جاودان‌اند».
بعد می فرماید: )إِنّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ أَقامَ الصّلاةَ وَ آتَى الزّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلاّ اللّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَآیینَ[21](؛
«مسجدهای آفریدگار را صرفا کسی آباد می‌کند که به خدا و روز جزا ایمان داراست، نماز به پا کند، زکات دهد و جز از آفریدگار نترسد. باشد که آنها از هدایت یافتگان باشند».
گروهی از مفسران معتقدند که مراد، عمران ظاهری نیست بلکه این واژه و کلمه بر عمران معنوی نیز دلالت داراست که همان آباد نگاه‌داشتن مساجد و حضور در آنها برای ادای نماز و کارهای سودمند میباشد؛ چنان که میبدی در تفسیرش گفته است: «عمارت مسجد، داخل شدن و نشستن در آن است و به قولی، بالا بردن بنای مسجد و نیکو کردن آن و به قولی عمارت مسجد، عبادت کردن، نماز قرائت و طواف در آن می باشد».[22] آیت الله مکارم شیرازی نیز میفرماید: «آیه مضمون وسیعی دارد و تمامی امور را دربرمیگیرد».[23] زمخشری نیز پس از نقل هر دو نظر از رسول اکرم(ص) نقل می‌کند که خدا فرمود: «إِنَّ بُیوتی فی ألارضِ المَساجِدَ، وَ أنَّ زُوّاری فیها عُمّارُها؛[24] مساجد، خانه‌های من در زمین میباشند و در بین آبادکنندگان مساجد، همانا ملاقات کنندگان من قرار دارا‌هستند».
8. آبادی معنوی مساجد
روزی رسول خدا(ص) خطاب به ابوذر فرمود: «در تعمیر و آبادانی مساجد بکوش که ثواب آن از حوزه خداوند، بهشت میباشد».
ابوذر پرسید: مساجد را چگونه آباد کنیم؟
فرستاده(ص) فرمود: «در مساجد با صدای بلند سخن نگویید، حرف باطل و کلام غلط نزنید و خریدوفروش و داد و ستد نکنید. ای اباذر! تا در مسجد هستی، بکوش یاوه و بیهوده نگویی و اگر این تعدادی دستور را رعایت نکردی، روز قیامت جز خویشتن را نکوهش و نکوهش مکن».[25]
امام راست گو(ع) از رسول اکرم(ص) نقل می‌کند که فرمود: «چون آفریدگار بلندمرتبه و بزرگ ببیند که اهل یک آبادی (شهر یا روستا) در نافرمانی او زیاده‌روی کرده‌اند، ولی در بین آنها سه تن مسلمان (حقیقی وواقعی) میباشد، خطاب فرماید: «ای گناه‌کاران و کسانی که از فرمان‌های من سر برتافته‌اید! در‌صورتی‌که در میان شما مؤمنانی نبودند که با یکدیگر کریم ومهربان‌اند و با نمازگزاردنشان، زمین و مساجد منرا آباد می‌گردانند، و در سحرگاهان استغفار می‌کنند، عذابم را بر شما فرود می‌آوردم».
مرحوم نوری در زیر حدیث مزبور می‌نویسد: «حدیث در‌این مضمون رزرو مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد درست است که منظور از عمران مساجد، دایر نگاه‌داشتن آنها به وسیله نماز، دعا، خیال خداوند، قرائت قرآن و جز اینهاست، نه تعمیر و ترمیم سقف و دیوار آن».[26]
یک نکته
گاهی بشر نمی‌تواند در مسجد حضور یابد و به دلایلی بایستی فریضه نماز را در خانه بجا آورد. از این رو، در اسلام پیشنهاد شد‌ه‌است که اتاقی را برای نماز و راز و نیاز اختصاص دهد؛ همان گونه که امروزه نمازخانه‌هایی را در ادارات، هواپیماها و .... اختصاص داده‌اند. امام صادق(ع) در نامه‌ای به شخصی به نام مسمع نوشت: «دوست دارم که یکی‌از اتاق‌های جایگاه را مسجد قرار دهی».[27] آن حضرت در حدیث دیگری فرمود: «علی(ع) در منزل خود اتاقی را که نه کوچک بود و نه بلندمرتبه، اختصاصی نمازش قرار داده بود».[28]
البته روشن می باشد که این دستور نباید موجب گردد که انسان حضور کمتری در مساجد پیدا کند. از این‌رو، بر حضور در مساجد عمومی، به خصوص مساجدی که ویژگی خاص دارا هستند، بسیار تأکید و ثواب‌های زیادی برای نماز تلاوت در در آنان گفته شده میباشد.
9. اثرها رفتن به مسجد
امام درست گو(ع) فرمود: «من مَشی إلی المَسجِدِ، لَم یَضَع رِجلَهُ عَلی رَطبٍ وَلا یابِسٍ إلاّ سَبّحَت لَهُ الارضُ إلی الأرضینَ السابِعةَ؛[29] هر که به طرف مسجد قدم بردارد، پایش را بر تر و بی آبی نمی‌گذارد، جز آنکه زمین تا طبقه هفتمش برای او تسبیح میگوید».
رسول اکرم(ص) فرمود: «بشارت باد بر عده ای که در ظلمات شب به طرف مساجد می روند به نوری که در روز قیامت برای آن ها پیدا می گردد».[30]
در بیان دیگری فرمود: «کسی که برای شرکت در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر می‌دارد، هفتاد هزار حسنه برایش نوشته شود و به همان اندازه درجاتش بالا رود و اگر در آن فعلا بمیرد، خدا هفتاد هزار فرشته بگمارد که در قبرش به دیدار او فرآیند و انیس تنهایی او باشند و تا زمانی که برانگیخته شود، برایش آمرزش بخواهند».[31]
10. حضور در مسجد
پیامبر اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! مادامی که تو در مسجد هستی، خداوند در مقابل هر نفسی که می‌کشی، یک درجه در فردوس به تو عطا می‌کند و فرشتگان بر تو درود می‌فرستند و برای تو برای هر نفس در مسجد، ده حسنه می‌نویسند و ده گناه از تو پاک می‌کنند».[32]
و در حدیث دیگری فرمود: در مسجد به انتظار نماز نشستن، عبادت هست، مگر آنکه حدثی از او سر زند ». عرض شد: ای پیامبر خداوند! حدث چیست؟ فرمود: «غیبت کردن».[33]
11. ثواب نماز در مسجد
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «نماز در مسجد من (مسجد النبی(ص)) پیش خدا، متساوی ده هزار نماز در مساجد دیگر است، مگر در مسجد الحرام که نماز در آن، متساوی صد هزار رکعت میباشد».[34]
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «ثواب نماز در بیت‌المقدس، مساوی هزار رکعت نماز میباشد و نماز در مسجد اعظم (جامع)، برابر صد نماز هست و نماز در مسجد محله و فامیل ،ثواب 25 رکعت نماز را داراست و در مسجد بازار، دوازده برابر نماز میباشد و نماز در خانه، به اندازه یک نماز ثواب داراست».[35]
حضرت امام خمینی(ره) میفرماید:
«در شرع مقدس اسلام بسیار توصیه شد‌ه‌است که نماز را در مسجد بخوانند و خوب از همه مسجدها، مسجد الحرام میباشد و آنگاه مسجد فرستاده اسلام(ص)، سپس مسجد کوفه، آنگاه مسجد بیت المقدس، سپس مسجد جامع هر شهر و سپس مسجد محله و بعد از مسجد محله، مسجد بازار میباشد».
و بعد میفرماید: «زیاد رفتن به مسجد و رفتن به مسجدی که نمازگزار شماره تلفن مسجد غدیر باباعلی ارشاد مشهد ندارد، مستحب میباشد و اهالی مسجد چنانچه عذری نداشته باشد، مکروه میباشد در غیر مسجد نماز بخواند».[36]
12. بی‌توجهی به مسجد
در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده میباشد که فرمود: «لا صَلاةَ لِجارِ المَسجِد إلاّ فی المَسجدِ؛[37] نمازی برای همسایه مسجد نیست، مگر در مسجد».
در حدیث دیگر فرمود: «هر کس در مسجد ندای نماز را بشنود و سوای علت از آن خارج گردد، منافق میباشد، مگر اینکه قصد برگشت داشته باشد».[38]
امام امت(ره) فرموده میباشد: «مستحب می باشد انسان با کسی که در مسجد حاضر نمی‌شود، غذا نخورد و در کارها با او مشورت نکند و هم محلی او نشود و از او زن نگیرد و به او زن ندهد».[39]
و از امام راست گو(ع) نقل شده که فرمود: «مساجد از همسایگانش که آن را زیارت نکردند، نزد پروردگار شکایت کردند. خدا به آنان وحی کرد: به عزت و جلالم عهدوپیمان که نمازشان را نپذیرم و عدالت آنهارا بین مردم آشکار نسازم و بخشش من به آنان نرسد و در بهشتم در جوار خویش قرارشان ندهم».[40]
ب) آداب مسجد
1. آداب ورود به مسجد
امیرمؤمنان(ع) فرمود: «هر کس بخواهد وارد مسجد گردد، مودب و آرامش وارد خواهد شد؛ زیرا مساجد، خانه‌های پروردگار و محبوب‌ترین محل‌ها پیش آفریدگار میباشند».[41]
از اهل بیت(ع) اورده شده که فرموده‌اند: «خوب آن می باشد که هنگام ورود به مسجد، استارت با پای راست وارد شوی و هنگام خروج، با پای چپ خارج شوی».[42]
فرستاده اکرم(ص) فرمود: «لا تَدخُلِ المَسجِدَ إلاّ بِالطَّهارَة وَ مَن دَخلَ مَسجِداً بِغَیرِ الطَّهارَِةِ فَالمَسجِدُ خَصمُهُ؛[43] وارد مسجد نشو، مگر با طهارت، و هر کس سوای آن وارد شود، مسجد دشمن او خواهد بود».
فاطمه زهرا(س) فرمود:
«پیامبر هنگامی که باطن مسجد می شد، چنین می‌فرمود: «بِسم اللهِ، اللَّهُم صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَاغفِر ذُنُوبی وَ افتَح أبوابَ رَحمَتِک؛ به نام آفریدگار، خدایا! بر محمد و آلش درود بفرست، و گناهانم را ببخش و درهای بخشش خود را برایم باز کن».[44]
2. آداب حضور در مسجد
امام راست گو(ع) فرمود: «هر گاه باطن مسجد شدی، حمد و تشکر معبود بگو و بر رسول صلوات بفرست».[45] نبی اکرم(ص) فرمود: «مساجد را گذرگاه قرار ندهید، مگر اینکه دو رکعت در آن نماز بخوانید».[46] امیرمؤمنان(ع) فرمود: «سنت این است که هنگامی در مسجد می‌نشینی، رو به قبله باشی».[47] نبی پروردگار(ص) فرمود: «ای اباذر! هر نشستی در مسجد بیهوده هست، مگر نماز قرائت یا ذکر گفتن، پی‌علم بودن و سؤال علمی کردن».[48]
در بیان دیگری از آن حضرت آمده است: «اِنَّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآنِ؛[49] همانا مساجد برای قرآن بنا گذارده شده‌اند».
طبق این بیان، مساجد مکانی برای شناخت، شناساندن و یادگرفتن قرآن و حقایق آن و اجرای اپلیکیشن‌ها و دستورهای آن بایستی باشد؛ چنان که در بعدازظهر رسول اکرم(ص) و امامان(ع) چنین بود.
بنابراین بایستی مساجد را عملاً تکریم و احترام آنهارا مراقبت کنیم و در‌حد توان از آنان بهره برگیریم و از آنچه در شأن مساجد و خانه‌های معبود نیست، بپرهیزیم.
در حدیثی از امام راست گو(ع) آمده می باشد: «إنّما اُمِرْنا بِتَتبارکِ المَساجدِ لأنّها بُیوُتُ اللهِ فِی الأرض؛[50] ما مأمور به بزرگداشت مساجد شده‌ایم؛ زیرا مساجد، خانه‌های پروردگار در روی زمین به شمار می‌آیند».
در جای دیگر فرمود: هر کس مسجد را گرامی و از افکندن آب دهان و بینی در آن دوری کند، در روز قیامت در حالی به لقای الهی نائل گردد که ذوق زده میباشد و نامه اعمالش به دست راستش داده می‌گردد».[51]
3. کارهای ناروا در مسجد
امام راست گو(ع) فرمود: «جَنِّبُوا مَساجِدَکُم الشِّراءَ وَالبَیْعَ»؛[52] مساجد خود را از داد و ستد بدور نگهدارید».
رسول اکرم(ص) فرمود: «ورود به مسجد برای افراد جُنب و حایض، جایز نیست».[53]
در بیان دیگری فرمود: «حرف ناروا در مسجد، حسنات را می‌خورد؛ آن گونه که گاو و گوسفندان علف‌ها را می خورند».[54]
و فرمود: «مَن نامَ فِی المَسجدِ بِغَیرِ عُذرٍ إبتَلاهُ اللهُ بَلاءً لازَوالَ لَهُ؛[55] هر که سوای عذر در مسجد بخوابد، خدا اورا به بلایی گرفتار می‌کند که از بین رفتنی نیست».
آرزو‌میباشد با منفعت‌گیری هر چه بیشتر از دستورهای گران بها مکتب اهل بیت(ع)، روز آپدیت شاهد پررونق‌تر شدن مساجد باشیم. ان‌شاء الله
معماری مسجد قدیمی